MÙA XUÂN TRẢY HỘI ĐỀN VÀ

MÙA XUÂN TRẢY HỘI ĐỀN VÀ

          Đền Và là nơi thờ Đức Thánh Tản Viên sơn - Sơn Tinh.

          Sơn Tinh là vị thánh đứng đầu Tứ Bất tử của nước Nam (Sơn Tinh, Chử Đồng Tử, Thánh Gióng, Liễu Hạnh). Sơn Tinh nổi tiếng với truyền thuyết cuộc chiến chống Thuỷ Tinh trị thuỷ thời hồng hoang, biểu hiện của sự đoàn kết toàn dân chống lại sự tàn phá của thiên nhiên, được người đời tôn vinh là Đức Thánh Tản. Truyền thuyết lịch sử về Sơn Tinh đến ngày nay vẫn còn lưu truyền mãi mãi, thể hiện sự tích anh hùng và tâm linh của con người đất Việt. Tương truyền thời giặc phương Bắc đô hộ nước ta, viên quan (tiết độ sứ) cai trị là Mã Viện - một thầy phù thuỷ cao tay dùng phép thuật yểm bùa phá các long mạch và chấn hết các huyệt thiêng của nước Nam, hòng làm cho đất nước ta không phát triển được để dễ bề cai trị. Nhưng khi Mã Viện yểm bùa chấn 2 huyệt là Hồ Tây và Tản Viên sơn (Núi Ba Vì) thì bị thất bại vì ở đó Mã Viện gặp phải các vị thánh linh thiêng và cao siêu của nước Nam (ở Tản Viên Sơn do Sơn Tinh chấn giữ) làm cho Mã Viện không thể chấn yểm được. Như vậy, có thể thấy Đức Thánh Tản là vị anh hùng dân tộc, dẫu hoá thân thành Thánh nhưng giặc không thể nào khuất phục được Ngài (cũng chính là không thể khuất phục được lòng dân đất Việt). Ngài thật xứng đáng là vị thánh đứng đầu các vị thánh trời Nam (vị thánh tổ của bách thần- đệ nhất phúc thần).

Đền Và thờ đức Thánh Tản

Có rất nhiều đền thờ Đức Thánh Tản Viên sơn, nhất là ở vùng xung quanh núi Ba Vì như Sơn Tây, Phú Thọ, Vĩnh Phúc...Một trong những đền thờ linh thiêng đó là Đền Và ở Sơn Tây. Đền Và toạ lạc trên một đồi lim nhỏ cạnh Quốc lộ 21 kéo dài từ thị xã Sơn Tây đi Trung Hà thuộc xã Trung Hưng (Sơn Tây, Hà Nội).Về quy mô, Đền Và tuy không to, không lớn, không rộng nhưng là một công trình kiến trúc văn hoá vật thể đặc sắc vừa mang tính cổ truyền vừa mang tính hiện đại, bởi Đền Và thường xuyên được trùng tu, tôn tạo.

          Theo truyền thuyết vào thời Hùng Vương thứ 18 có ba vị đức thánh, thần phò vua Hùng dựng nước. Nguyên ba vị thánh, thần đó là 3 anh em con chú, con bác nhà họ Nguyễn, người anh con ông bác là Nguyễn Tuấn (tên huý của Sơn Tinh) còn hai người em sinh đôi con ông chú là Nguyễn Hiền và Nguyễn Sùng. Ba người anh hùng đó sau khi giúp vua Hùng đánh tan giặc, liền xin với vua đi khắp các làng mạc giúp dân khai điền, đắp đê, trị thuỷ; dạy dân cày ruộng cấy lúa nước, phá rẫy trồng lúa nương, lấy ống cây nứa, cây bương, cây giang trong rừng cho gạo vào nấu thành cơm lam. Việc giúp dân khai sơn, trị thuỷ, đắp đê chống lụt có rất nhiều hiệu quả, hàng năm mùa màng tốt tươi, mang lại no ấm cho các bản làng. Việc có ích đó dần dần trở thành ý thức tự giác trong nhân dân cả nước, như một phép mầu để nhân dân hàng năm đắp thêm nhiều đê ngăn nước lũ, chiến thắng thuỷ thần. Ba anh em đi đến đâu cũng được nhân dân tin yêu, quý mến và tôn vinh, riêng Sơn Tinh được tôn vinh là ông vua trị thuỷ, người đời truyền gọi ba anh em là “Một thánh, hai thần” Đức Thánh Tản Sơn Tinh (Nguyễn Tuấn), Cao Sơn thần (Nguyễn Hiền), Quý minh thần (Nguyễn Sùng). Một lần Đức Thánh Tản Sơn Tinh phò vua Hùng dẹp giặc Thục xong, Người cùng quân lính đi đến bên bờ sông Tích, nơi có đất đai mầu mỡ, phong thuỷ hữu tình. Bỗng có một vầng mây hồng xà xuống che trên đầu như một cái tán khổng lồ trời buông, Sơn Tinh cho đây là điềm lành và đặt tên nơi đây là Vân Già. Ngài cho xây một Đông cung để mỗi lần đi qua có chỗ trú chân (dân làng lấy tên ấy đăt tên cho làng mình là Vân Già gọi chệch là Vân Gia). Tại nơi đây, người đời sau cho xây một đền thờ đặt tên là Đền Và (Đông cung-Đông Chấn cung). Từ đó trở đi, Đền Và là nơi thờ Đức Thánh Tản để nhân dân dâng hương cầu thánh, thần phù hộ, độ trì và tưởng nhớ đến vị những thánh, thần bất tử của trời Nam.

 Đến Đền Và bắt đầu từ tấm bia “hạ mã” đặt ở lối vào, là nơi dừng ngựa, xuống xe, xuống kiệu. Bên ngoài là giếng nước nhỏ, nước trong ngắn ngắt, ai đến thăm mà được múc nước rửa mặt thì sẽ thấy mình thanh thoát. Tiếp theo là động ngũ hổ rồi đến Nghi môn - cổng lớn dẫn vào nội đền, qua khoảng sân rộng là đến nhà tiền tế. Trong Đền Và thờ đức Quốc mẫu; thời tam vị Đức Thượng đẳng là Đức Thánh Tản Sơn Tinh (Nguyễn Tuấn), Cao Sơn thần (Nguyễn Hiền), Quý minh thần (Nguyễn Sùng). Ở đền Trung có 4 pho tượng tứ trấn mình khoác áo bào đỏ, tay cầm vũ khí, trấn giữ 4 phương Đông - Tây - Nam - Bắc quanh núi Ba Vì. Ngoài hiên là hai pho tượng quan văn và quan võ có nhiệm vụ lắng nghe lời thỉnh cầu của dân gian rồi trình lên Đức Thánh Tản. Trong Đền Và còn có 18 đạo sắc phong, 47 đôi câu đối, 18 bức hoành phi, 1 quyển văn tế, 2 tấm bia đá, 3 quả chuông đồng.

Lễ hội Đền Và

Đền Và là nơi Lễ hội của nhân dân địa phương, nơi thờ cúng Đức Thánh Tản, thánh mẫu và các huynh đệ của Ngài; là địa điểm du lịch đón khách thập phương đến thưởng ngoạn và dâng hương lễ Thánh, tỏ lòng biết ơn người anh hùng khai sơn, trị thuỷ từ thủa hồng hoang. Lễ hội Đền Và là nét đẹp của sinh hoạt văn hoá cộng đồng, văn hoá tín ngưỡng, văn hoá tâm linh, văn hoá thờ thần thánh, thờ các vĩ nhân và anh hùng dân tộc. Lễ hội Đền Và có sức lôi cuốn đông đảo các tầng lớp nhân dân địa phương và du khách gần xa tham gia. Lẽ hội hàm chứa ước vọng thiêt tha của bà con nhân dân, của cộng đồng về khát vọng chiến thắng thiên tai, vươn lên làm chủ thiên nhiên. Những hoạt động tâm linh trong lễ hội gắn kết giữa linh thiêng và đời thường; giữa thánh thiện và trần tục, giữ thánh thần và anh hùng dân tộc. Lễ hội còn là truyền thống văn hoá, là nét đẹp của những tấm lòng hướng thiện, sự biết ơn, sự tôn vinh và hướng về cội nguồn.

Theo tục truyền vào mùa xuân, trung tuần tháng giêng âm lịch lễ hội được tiến hành, nhân dân trong vùng nô nức kéo nhau về dâng hương hoa cầu sự may mắn cho một năm mới. Có 8 làng tham gia rước kiệu và dự tế ở Đền Và, bao gồm làng Vân Gia, Cầu Trì, Ái Mỗ, Mai Trai, Nghĩa Phú, Đàm Trai (xã Trung Hưng, Sơn Tây); Phú Nhi (phường Phú Thịnh, Sơn Tây), Phù Sa (xã Viên Sơn, Sơn Tây); Di Bình (Vĩnh Thịnh, Vĩnh Lạc, Vĩnh Phúc). Kiệu rước bài vị tam vị Đức Thánh gồm 32 trai tráng khoẻ mạnh thay nhau khênh (16 người khênh, 16 người thay thế), ngoài ra còn có 4 người nang quạt che đai và 2 người cầm tán. Khi rước, kiệu chính đi trước đến kiệu văn (để văn tế và sự tích vị thần), tiếp đến kiệu long mũ của tam vị, sau đó đến kiệu hương hoa, oản quả. Đám rước đi vào cổng thành cổ Sơn Tây quay một vòng rồi mới ra bờ sông Hồng, khi nào thấy lá cờ tứ linh gặp gió thổi phất đuôi cờ về phía Nam thì trở lại Đền Và. Ngày Đền Và lễ hội chính là ngày 15 tháng riêng nhân dân các thôn và khách thập phương đến dâng hương hoa, oản quả viếng Đức Thánh để cầu phúc, lộc, thọ. Bên cạnh lễ hội Đền Và, nhân dân quanh vùng còn tổ chức các trò chơi dân gian như: chọi gà, đấu vật, đánh cờ người, bịt mắt đập niêu, thi nấu cơm, mặc quần áo, hát các bài hát dân ca mang đậm bản sắc văn hoá Xứ Đoài huyền thoại.

Ngày nay, Xứ Đoài đang trên đường đổi mới, kinh tế phát triển, nhân dân ngày càng no ấm, Lễ hội Đền Và lại càng được chú trọng, thể hiện sự tôn vinh và hướng về nguồn cội, đây là nét đẹp văn hoá tâm linh của người dân Sơn Tây nói riêng và cả nước nói chung. Hàng năm, vào ngày đầu xuân Đền Và mở hội, hàng vạn du khách gần xa chảy về vùng đất thiêng Xứ Đoài dự lễ. Từng dòng ô tô, xe máy đổ về đậu kín bãi đỗ xe, du khách xuống viếng Đền thắp hương tế tam vị Đức Thánh. Người ta bầy các vật phẩm của ngon vật lạ: nào chè, nào thuốc, nào bia lon, rượu ngoại, nào tiền vàng, hoa quả vào các mâm nhôm, mâm đồng dâng lên Đức Thánh, có người lầm nhầm tự khấn vái, nhiều người nhờ các cụ Thủ từ ở đền cúng hộ, nhưng dù hình thức cúng vái nào thì ai cũng thành tâm trước Thánh, Mong ngài phù hộ, độ trì cho tai qua, nạn khỏi, ăn nên, làm ra, sức khoẻ dồi dào, phát triển mọi mặt. Đi lễ hội Đền Và là món ăn tinh thần, là động lực để mỗi người tự tin hơn, vững bước trên con đường đổi mới làm giầu cho chính mình, cho quê hương đất nước, góp phần giữ gìn nét đẹp văn hoá truyền thống và xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

             Nguyễn Văn Lai